Hij was toen rond de zestig. Veel kunstcritici hebben zich afgevraagd of Da Vinci dit schilderij echt als een zelfportret bedoelde, omdat het beeld dat hij creëerde veel ouder lijkt te zijn dan zijn zestig jaar.
Is het beroemde Zelfportret echt een zelfportret? Of is het slechts een weergave van hoe hij zichzelf zag als een oudere man? We zullen het nooit weten, maar het beeld dat hij creëerde lijkt op hem.
Als we naar het schilderij kijken, zien we duidelijk een oude man, met lang en vermoedelijk wit haar en met een baard, die schijnbaar onnadenkend voor zich uit staart. Zijn uitdrukking is zo erg moeilijk te lezen en het lijkt of die van contemplatie of extreme droefheid te zijn. Zijn ogen zijn echter zwaar overschaduwd en het is om deze reden dat zijn uitdrukking zo moeilijk te doorgronden is.
Wat niet verwonderlijk is, is dat dit stilistische gebruik om de ogen op zo'n manier te creëren, heel typerend was voor de tijd waarin filosofen in kunst werden weergegeven. Veel waarnemers geloven dat het beeld van de oude man mogelijk dat van de Almachtige zou kunnen zijn, dat van een goddelijke figuur. Dit kan zijn vanwege de plechtigheid van het beeld, of misschien het feit dat de oude man inderdaad van een hoger wezen lijkt te zijn.
Het geheel van het beeld is opgebouwd uit ongelooflijk fijne en ingewikkelde lijnen, die nauwgezet zijn toegepast om de oude man te creëren. Het rode krijt werd op bruin papier aangebracht, wat bijdraagt aan de ernst van het beeld. Het verbluffende aan dit zelfportret is het feit dat hij zo'n levensecht beeld van zichzelf creëerde met alleen krijt. Tegenwoordig is het vaak ditzelfde beeld dat wordt gebruikt om te beschrijven hoe de grote kunstenaar eruitzag.
Wat dit zelfportret zo duidelijk oproept, is dat van het individu en het individualisme, iets waar Da Vinci erg gepassioneerd over was. Hij wilde de echte kant van de menselijke natuur laten zien, gebreken en zo. Hij had het menselijk lichaam tot in detail bestudeerd om zijn werk te perfectioneren, en dat is heel duidelijk te zien in dit zelfportret.
Controverse en analyse
Het is dan ook logisch dat zijn artistieke biografie ook wereldberoemd zou zijn. Geschat te zijn gemaakt rond 1512, het is een portret getekend met rood krijt op papier en een voorbeeld van zijn immense vaardigheid in portretten.
De afmetingen van het schilderij zijn 33,3 cm x 21,3 cm (13 1/8 inch x 8 3/8 inch), waardoor het vrij klein is - ongeveer de helft van de beroemde Mona Lisa (1503). Dit kunstwerk is onderworpen aan een decreet van onroerend goed, wat betekent dat het alleen met ministeriële toestemming kan worden verplaatst omdat het zo waardevol is. De hoge waarde is hoogstwaarschijnlijk omdat het de enige is waarvan wordt aangenomen dat het een zelfportret van Leonardo da Vinci is. Hoewel er veel te zeggen valt over het portret, is het belangrijk om enkele details van de man achter de kunst te kennen.
Dit portret heeft veel controverse veroorzaakt omdat er veel discussie is over het eigenlijke onderwerp van dit schilderij. De algemene perceptie is dat dit een zelfportret is van da Vinci rond de leeftijd van 60 jaar. Andere geleerden denken dat het een weergave zou kunnen zijn van hoe Leonardo zich voorstelde om eruit te zien als een oude man. Sommige kunsthistorici en geleerden hebben echter hun twijfels en geloven dat de oppas voor het portret iemand anders kan zijn.
Een van deze redenen is dat de oppas er veel ouder uitziet dan da Vinci zou zijn geweest. Critici schatten de leeftijd van het onderwerp dichter bij 80 in plaats van 60. Sommigen geloven dat het Leonardo's vader, Piero, of zijn oom, Francesco genaamd, is, omdat ze langer leefden dan da Vinci. Hun beweringen worden ondersteund door verschillende da Vinci-geleerden en historici.
Deze groep omvat: Robert Payne, die een biografie van da Vinci schreef; Martin Kemp, een professor in de kunstgeschiedenis en een expert op het gebied van Leonardo; Pietro Marani, kunsthistoricus, professor en auteur; Carlo Pedretti, een Italiaanse historicus die zich toelegde op het leven en werk van da Vinci; en Larry J. Feinberg, die verschillende boeken schreef over Leonardo da Vinci.
Ondanks de twijfel en controverse rond het portret, valt er qua analyse veel te zeggen over het kunstwerk. Hoewel het misschien een portret lijkt, roept het veel discussie op. Zoals het gezegde luidt: "Een foto zegt meer dan duizend woorden." Als dit in feite Da Vinci is, zou hij zichzelf als filosoof hebben voorgesteld. De traditionele vertegenwoordiging van een filosoof in die tijd was een oude man met lang, wit haar en een lange, witte baard met serieuze en peinzende ogen overschaduwd door borstelige wenkbrauwen.
De lengte van het haar is bijzonder belangrijk omdat het vaak werd geassocieerd met wijsheid. Da Vinci zou gewild hebben dat mensen hem als een filosoof zouden zien, omdat bekend is dat hij schilders gelijk heeft gezien aan de natuur en als machtige, invloedrijke individuen.
Evenzo wordt aangenomen dat de biografie Da Vinci laat zien als een polyhistor, of een Renaissance-man, iemand die kennis heeft van en ervaring heeft met een breed scala aan onderwerpen en vaardigheden. Zoals hierboven vermeld, is het tegenwoordig bekend hoeveel ideeën da Vinci had buiten het artistieke rijk, dus zijn afbeelding van zichzelf is misschien niet verkeerd.
Er zijn ook elementen van de Renaissance in dit portret verbonden. Zoals bekend was de Renaissance een tijd van verandering in alle sectoren van de samenleving. Een daarvan is de betekenis van het individu, of het humanisme. Deze beweging hechtte meer belang aan menselijke zaken dan aan goddelijke. Bovendien werden mensen gezien als mensen met een hoog potentieel en oprechte goedheid en hun behoeften waren erg belangrijk.
Sommige analisten zien het zelfportret van da Vinci, of gewoon portret, als een weergave van dit idee, omdat wordt aangenomen dat hij humanistische waarden had. Door een echt, geloofwaardig individu in het kunstwerk te laten zien, laat da Vinci de betekenis van het individu zien in plaats van een onderwerp te hebben dat veel groter is dan een individu. De details van de rimpels laten ook een realistische en normale mens zien, wat deel uitmaakte van het humanisme door zijn ware vorm te tonen. Hoewel dit enigszins in tegenspraak is met de filosoofrepresentatie hierboven, is het een andere algemene perceptie van de betekenis van het portret.
Het portret van vandaag
Helaas is het portret aan het vervagen, wat logisch is gezien het feit dat het ongeveer 500 jaar oud is. Onderzoekers hebben ontdekt dat het papier waarop het portret is getekend is gemaakt van linnen en katoenvezels en hennepvodden. Door de blootstelling aan zonlicht en het slechte onderhoud door de jaren heen is het papier vergeeld en daardoor het contrast met het rood aanzienlijk verminderd.
Door dit fenomeen lijkt het alsof het beeld verdwijnt. Het heeft ook tal van roodachtige vlekken, "foxing" genaamd, die oorspronkelijk niet op het papier zouden hebben gestaan. Hoewel het kunstwerk tegenwoordig wordt bewaard in de collectie van de Biblioteca Reale (Koninklijke Bibliotheek) in Turijn, Italië, is het niet echt te zien voor bezoekers, behalve de twee maanden durende tentoonstelling ter ere van de 150e verjaardag van de eenwording van Italië.
In plaats daarvan wordt het bewaard in een temperatuur- en vochtigheidsgecontroleerde kluis waar het sinds 1998 is in de hoop het te beschermen en te conserveren.
Dankzij de moderne wetenschap hebben onderzoekers de kans gehad om enkele tests op het portret uit te voeren om te zien of er stappen kunnen worden ondernomen om het te herstellen. Dit proces begon in 2012 toen werd ontdekt dat vochtige omgevingen en koude, vochtige ruimtes de waarschijnlijke boosdoeners waren voor de schijnbare verdwijning van de afbeelding. Daarom is het kunstwerk veranderd in betere omstandigheden om te zien of de vervaging doorgaat of stabiliseert.
Onlangs, eind 2015, zijn er meer ontdekkingen gedaan over wat er met het schilderij gebeurt. In een onderzoek onder leiding van Guadalupe Pinar aan de Universiteit van Natuurlijke Hulpbronnen en Levenswetenschappen in Wenen, Oostenrijk, werd ontdekt dat zowel chemische als biologische reacties de vervaging van het portret veroorzaken.
Er werd ontdekt dat er schimmel op het papier kon groeien als gevolg van beschadiging door ijzerdeeltjes in het stof, die schade veroorzaakten op het papier waarin de schimmel door de eeuwen heen groeide. Nu er meer bekend is, kan het portret hopelijk worden bewaard om nog minstens 500 jaar mee te gaan, zo niet langer.
Hoewel het onwaarschijnlijk is dat de erfenis van Leonardo da Vinci ooit zal vervagen, is het belangrijk dat het bewijsmateriaal wordt bewaard. Da Vinci heeft op veel gebieden een enorme invloed gehad en moderne aanpassingen van zijn leven en invloed krijgen veel aandacht.
Hoewel dit portret slechts een deel van de geschiedenis van Leonardo da Vinci is, is het belangrijk om het te bewaren, omdat wordt aangenomen dat dit het enige echte zelfportret is dat hij heeft gemaakt. Hoewel het mysterie nooit echt kan worden opgelost over wie het onderwerp is, draagt het bij aan de magie en intriges van het fenomeen Leonardo da Vinci.
